Ayıplı Mal Nedir?
Ayıplı mal, tüketiciye teslimi anında, taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan maldır. Bir malın ayıplı olup olmadığını tespit edilmesi açısından özellikle ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda ya da reklam ve ilanlarında yer alan özelliklerden bir veya birden fazlasını taşımayan; satıcı tarafından bildirilen veya teknik düzenlemesinde tespit edilen niteliğe aykırı olan; muadili olan malların kullanım amacını karşılamayan, tüketicinin makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren mallar da ayıplı olarak kabul edilir.
Bu itibarla;
Maddi ayıp; bir eşyada bulunan fiziki eksiklikler olarak tanımlanabilir. Bir malın yırtık, kırık, lekeli olması, yeni denilen bir otomobilin kullanılmış olması ya da tamir edilmiş olması ve bunun söylenmemesi gibi ayıplar maddi ayıplara örnek olarak verilebilir.
Hukuki ayıp; malın maddi yönden eksiksiz olmasına rağmen alıcının maldan yararlanmasını engelleyen, azaltan veya ortadan kaldıran hukuki bazı yasaklama ve sınırlamalar söz konusu olmasıdır. Örneğin satılan satım sırasında hacizli olması, hukuka aykırı bir marka taşıması gibi durumlarda hukuki ayıp söz konusudur.
Ekonomik ayıp; alıcının maldan beklediği yararlanma ve kullanma olanağını azaltan, kullanma olanağı bulunsa da malın ekonomik değerini düşüren özellikleridir. Örneğin, aracın tanıtma ve kullanmaz kılavuzunda belirtilenden daha fazla yakıt yakması, bulaşık makinesinin bulaşıkları yeteri kadar temizleyememesi durumları bunlara örnektir.
Ayıplı Mallarda Satıcının Sorumluluğu
Ayıplı bir malı tüketiciye satan satıcı, sattığı mal ile ilgili olarak tüketicide meydana gelen mağduriyetleri gidermekle yükümlüdür. Sorumluluğun meydana gelebilmesi için söz konusu malda ayıp sayılabilecek bir eksiklik bulunmalı, bu ayıp önemli olmalı, tüketici ayıbın varlığını bilmeden malı satın almış olmalı ve ayıbı kabul etmiş olmamalıdır. Ayıptan doğan sorumluluk, tüketici ve satıcı arasında yapılmış sözleşme ile kaldırılmamış olmalıdır.
Satıcı, kendisinden kaynaklanmayan reklam yoluyla yapılan açıklamalardan haberdar olmadığını ve haberdar olmasının da kendisinden beklenemeyeceğini veya yapılan açıklamanın içeriğinin satış sözleşmesinin akdi anında düzeltilmiş olduğunu veya satış sözleşmesi kurulma kararının bu açıklama ile nedensellik bağı içinde olmadığını ispatladığı takdirde açıklamanın içeriği ile bağlı olmaz. Teslim tarihinden itibaren 6 ay içinde ortaya çıkan ayıpların, teslim tarihinde var olduğu kabul edilir. Bu durumda malın ayıplı olmadığının ispatı satıcıya aittir.
Malın Ayıplı Olması Halinde Tüketicinin Seçimlik Hakları
Malın ayıplı olduğunun anlaşılması durumunda tüketici;
a) Satılan iadesi ile sözleşmeden dönme,
b) Ayıp oranında satış bedelinden indirim isteme,
c) Ücretsiz onarım isteme,
ç) Satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme haklarını tek taraflı bildirim yaparak kullanabilir. Satıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür.
Ayıplı Hizmet Nedir?
Ayıplı hizmet, sözleşmede belirlenen süre içinde başlamaması veya taraflarca kararlaştırılmış olan ve objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan hizmettir.
Ayıplı Hizmetten Doğan Sorumluluk
Sağlayıcı, hizmeti sözleşmeye uygun olarak ifa etmekle yükümlüdür. Sağlayıcının sunduğu bu ayıplı hizmet önemli olmalı, önceden ayıplı olduğu bilinmemeli ve satıcının sorumluluğuna kısıtlama getiren bir anlaşma yapılmamış olmalıdır. Hizmetin ayıplı olduğu, hizmetin sunulmasından başlayarak 30 gün içinde sağlayıcıya bildirilmelidir.
Hizmetin Ayıplı Olması Halinde Tüketicinin Seçimlik Hakları
Hizmetin ayıplı ifa edildiği durumlarda tüketici,
a) Hizmetin yeniden görülmesi,
b) Hizmet sonucu ortaya çıkan eserin ücretsiz onarımı,
c) Ayıp oranında bedelden indirim,
d) Sözleşmeden dönme haklarından birini sağlayıcıya karşı kullanmakta serbesttir.
Sağlayıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür. Seçimlik hakların kullanılması nedeniyle ortaya çıkan tüm masraflar sağlayıcı tarafından karşılanır. Tüketici, bu seçimlik haklarından biri ile birlikte Türk Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca tazminat da talep edebilir.
Ayıbın Bildirilmesi
Tüketicinin seçimlik haklarını kullanabilmesi için mal veya hizmette ortaya çıkan ayıbı satıcıya veya hizmet sağlayıcıya bildirmesi gerekir. Bildirim, yazılı veya sözlü yapılabilir. 6502 sayılı Tüketici Kanununda ayıp ihbarı ile ilgili belirlenmiş bir süre yoktur. Ancak, ayıp ihbarı “uygun bir süre” içerisinde yapılmalıdır.
Zamanaşımı
Kanunlarda veya taraflar arasındaki sözleşmede daha uzun bir süre belirlenmediği takdirde, ayıplı maldan sorumluluk, ayıp daha sonra ortaya çıkmış olsa bile, malın tüketiciye teslim tarihinden itibaren; ayıplı hizmetten sorumluluk, ayıp daha sonra ortaya çıkmış olsa bile, hizmetin ifası tarihinden itibaren 2 yıllık zamanaşımına tabidir. Bu süre konut veya tatil amaçlı taşınmaz mallarda taşınmazın teslim tarihinden itibaren 5 yıldır. Ancak ayıp, hile veya ağır kusur ile gizlenmişse zamanaşımı hükümleri uygulanmayacaktır.
Sonuç
6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda tüketicilerin günlük hayatta karşılaşma ihtimali olan ayıplı mallar ve hizmetler hakkında birtakım düzenlemeler yer almaktadır. Maldaki ve hizmetteki ayıptan satıcının veya sağlayıcının sorumlu tutulabilmesi için gerekli koşullar gerçekleştiğinde satıcı veya sağlayıcı sebep olduğu zararı tazmin etmek zorundadır. Zarar görenin sorumluluğu ise, uğradığı zararı ve ayıp ile zarar arasındaki nedensellik bağını ispat etmektir.